سایه مرگبار آلودگی‌‌های زیستی روی سر بانمک‌ترین حیوان دریا

به گزارش عاشورا به نقل از خبرگزاری فارس مازندران؛  امروز یک‌شنبه 12 اسفندماه 1397 برابر است با سوم مارس 2019 که به نام روز جهانی حیات وحش در تقویم سازمان ملل متحد(UN) به ثبت رسیده است، هرساله از سوی این سازمان یک شعار اساسی باتوجه به حساسیت‌های موجود  انتخاب می‌شود که امسال شعار «حیات زیر آب: برای مردم، برای سیاره» نام‌گذاری شده است.

با توجه به اهمیت حفاظت از محیط زیست، جمعی از دوستداران طبیعت در تشکیل اتحادیه‌های بین‌المللی کوشیدند و در این میان صندوق جهانی حیات وحش را می‌توان بزرگترین مجموعه محیط زیستی دنیا دانست که هرساله هشدارهای جدی را اعلام می‌کند و آنها را چراغ راه فعالیت‌های طبیعت‌دوستان قرار می‌دهد.

به‌نظر می‌رسد در بین تمامی هشدارهای این صندوق محیط زیستی باید نگاهی جدی به جمله «تاکنون تنها ۱۵ درصد از نواحی کره زمین بکر و دست‌نخورده باقی مانده و این عدد تا سال ۲۰۵۰ به ۱۰ درصد کاهش خواهد یافت» بیندازیم، این نتیجه‌گیری نشان از اوج دست‌یازی انسان به طبیعت دارد.

در سال 2018 با توجه به تشدید برهم‌خوردن تعادل زیستی در منابع آبی وسیع توسط انسان در سراسر جهان، مسائل مهمی در زمینه صید بی‌رویه آبزیان و ورود گونه‌های مهاجم به اقیانوس‌ها و دریاها، نابودی اکوسیستم‌های آبی حائل بین دریا و خشکی، تخریب آبسنگ‌های مرجانی و انتشار آلودگی ناشی از سموم کشاورزی و پسآب‌های صنعتی، به‌صورت هشداری عنوان شد و سال 2019 شعار UN در راستای همین مسائل انتخاب شد.

در این گزارش نگاهی گذرا به وضعیت دریای خزر می‌اندازیم، آلودگی‌های نفتی به‌ویژه از سمت قزاقستان، شکار بی‌رویه فوک خزری با مجوز شیلات روسیه و ورود آلودگی‌های کشاورزی و صنعتی از سوی پنج کشور حاشیه خزر، حیات جانداران این پهنه آبی را تهدید کرده است، همه اینها در حالی‌ست که هرساله با پسروی آب دریاچه خزر روبه‌رو هستیم تا جایی که کاهش 1.5 متری تراز آبی را در آن شاهد هستیم و خشکی‌های خلیج گرگان، تالاب انزلی، تالاب میانکاله و ایجاد ریزگردها در نوار جنوبی ساحل خزر نگران‌کننده بوده و آرام‌آرام می‌رود تا به مرز هشدار برسد.   

از پنج گونه ماهیان خاویاری دریای خزر، با برداشت‌های بی‌رویه و عدم کنترل جمعیت این آبزیان ارزشمند و شاخص خزر میزان آنها از 100 سال پیش تاکنون به یک‌دهم کاهش یافته است و اکنون هر پنج گونه ماهیان خاویاری شامل فیل‌ماهی، اوزون برون، شیپ، تاس‌ماهی ایرانی و تاس‌ماهی روسی در فهرست ماهیان در معرض انقراض دریای خزر قرار دارند.

فوک خزری تنها پستاندار خزر در بین 400 گونه آبزی بومی نماد دریای کاسپین است و در رأس هرم غذایی جانداران این گستره آبی زیبا قرار دارد، باوجود اینکه در سال 2018 با تلاش مرکز درمانی تحقیقاتی فوک خزری صید فوک در این کشور ممنوع شد اما در سال 2019 مجوز رسمی برای شکار حدود 3 هزار قلاده فوک در روسیه صادر شد و البته باید توجه داشت صید این جاندار دریایی دارای ارزش تجاری بالایی است و از این‌رو حدود 3 برابر این میزان، صید غیرمجاز صورت می‌گیرد.

مدیر مؤسسه تحقیقاتی و درمانی فوک خزری به خبرنگار فارس می‌گوید: در دریای خزر از طرفی با ورود سموم کشاورزی مواجه‌ایم، موادی که رفته‌رفته در جمعیت فوک‌ها و سایر گونه‌های زیستی دریا تلفات ایجاد کرده و یا به مرور میزان باروری آنها را کاهش می‌دهند، اکنون جمعیت ماهی‌ها  نیز کم و علاوه بر آن بیماری‌های مختلفی بر زیست‌مندان خزر تحمیل شده است.

امیر صیادشیرازی عامل دیگر تهدید تنوع زیستی خزر را صید بی‌رویه و کمبود مواد غذایی می‌داند و معتقد است که سال‌های سال انسان اقدام به صید کرده و اکنون غذای فوک که بیشتر ماهی کیلکاست کاهش یافته است زیرا برای تکثیر دوباره آن نه‌تنها اقدامی نمی‌شود بلکه هرساله جمعیت زیادی از این گونه ارزشمند حذف می‌شود.

وی با بیان اینکه حذف تنوع جانداران دریایی اعم از شکار یا شکارچی، اکوسیستم آبی متشکل از زنجیره‌های موجودات و گیاهان را برهم می‌زند، اظهار می‌دارد: گسست این چرخه به نابودی ذخایر خزر می‌انجامد و برای شرکت‌های صیادی که از ماهیان خزر ارتزاق می‌کنند و برای مشتریان آبزیان، به یک چالش جدی تبدیل می‌شود.

این محقق و پژوهشگر محیط زیست عوامل دیگری چون سدسازی که به کاهش میزان آب ورودی و کاهش هرساله حجم آب خزر می‌انجامد، پدیده گرد و غبار و هدایت پساب‌های صنعتی و سموم به سمت دریا را از دیگر تهدیدات دریای خزر نام برد.

صیادشیرازی با اعلام اینکه فوک خزری به‌عنوان سمبل اصلی دریای خزر در حال نابودی است، می‌گوید: تنها 70 هزار قلاده فوک خزری در دریای خزر باقی مانده است، این میزان در یک قرن پیش 100 هزار و 200 قلاده بوده است و این یعنی یک قرن به صید بی‌رویه فوک خزری، ایجاد آلودگی و برداشت غیراصولی ماهیان از خزر پرداخته‌ایم.

مدیر مؤسسه تحقیقاتی و درمانی فوک خزری با اعلام اینکه امسال حدود 10 مورد مرگ فوک خزری بر اثر بیماری یا خفگی در تورهای صیادی را در حاشیه جنوبی خزر(آب‌های سرزمینی ایران) داشتیم، اظهار می‌دارد: دلیل اصلی مرگ فوک خزری بر اثر آلودگی و بیماری‌های مسری ناشی از آن در پهنه آبی است و اهمیت این مورد از گیر کردن فوک‌ها در تورها بیشتر است زیرا مورد دوم قابل کنترل بوده و مورد اول باوجود همه تلاش‌ها هرساله بیشتر می‌شود.

وی در پایان با بیان اینکه قانون نانوشته‌ای است که می‌گوید اگر برای حیات همه جانداران دریا بودجه کافی ندارید، آن بودجه موجود را صرف نجات رأس هرم کنید، تصریح می‌کند: در دریای خزر این مسئله را داریم، بنابراین نجات این گونه ارزشمند(فوک خزری) می‌تواند به بقیه دریا کمک کند اما شرایط اصلاً خوب نیست، کشورها درگیر مسائل اقتصادی و سیاسی خود هستند، هرگاه پنج کشور حاشیه خزر در حوزه محیط زیست با هم یکدل شدند می‌توان به نتیجه رسید و امیدواریم این همدلی از سوی مسؤولان امر اتفاق بیفتد.

به گزارش فارس، محیط زیست خواسته یا ناخواسته در حیات همه موجودات نقش دارد؛ هوایی که تنفس می‌کنیم، آبی که می‌نوشیم، جنگل، دریا، کوه، رودخانه، چشمه‌سارها، دشت و باغ و بوستان‌هایی که جان‌بخش و روح‌بخش است، تنوع زیستی گیاهی و جانوری که برای تغذیه جانداران و تعادل در چرخه طبیعت وجود دارد و ... موهبت‌هایی است که هر موجود زنده‌ای برای بقای خود نیازمند آنهاست.

برای حفاظت از این ظرفیت بی‌نظیر که بی‌منت در اختیار انسان و سایر موجودات قرار داده شده است؛ انسان به‌عنوان مهم‌ترین ذی‌نفع باید به سازگاری و گفتمان محیط زیستی دست یابد؛ یعنی به‌جای تلاش برای تسخیر طبیعت، به رابطه‌ای برد ـ برد با آن و هم‌سو با برنامه انسان و زیست‌کره و پروتکل‌های زیستی منطقه‌ای نائل آید.

گزارش از آزاده بابانژاد