عروسک ایرانی؛ همان‌قدر که دست‌نیافتنی به‌نظر می‌رسد، نزدیک است و در دسترس. کافی است دغدغه‌مندانی متخصص که دل‌شان برای آینده فرزندان‌مان نگران است، آستین‌ها را بالا زده و وارد میدان شوند. عروسک «نازلی»، محصول همین دغدغه‌مندی است.
مریم شریفی: شاید بگویی رییس هیات‌مدیره و مدیرعامل شرکت‌های تخصصی در حوزه حفاظت الکترونیک و الکترونیک مخابرات با مدرک دکترای کسب‌وکار را با تولید عروسک چه کار؟ اما از خودش بپرسی، این رابطه را منطقی می‌داند چون پیش از هر نقشی، مادر است، مادری که نه‌فقط برای سلامت روح و ساختن شخصیت دختر خردسال خود بلکه برای پرورش همه دخترکان عزیزکرده این آب‌وخاک براساس فرهنگ اصیل ایرانی، دلش می‌تپد. این‌طور است که به‌جای نشستن کنار گود و گلایه از زمین و زمان، آستین‌های همتش را بالا زده و با تمام دانش و تجربه‌اش در حوزه کسب‌وکار و البته با تمام عشق مادری‌اش وارد میدان ساخت و تولید عروسک شده؛ یک عروسک ایرانی که علاوه‌بر زیبایی، پوشش زیبا و عفیفانه دختران ایرانی در تمام تاریخ این سرزمین را به کودکان امروز یادآوری کند و یاد دهد.
«نسیم توکل» که این روزها در تدارک جشن تحقق رویای همیشگی‌اش - تولید عروسک ایرانی – است، برایمان از مسیری که او را به این آرزوی قشنگ رسانده، می‌گوید.
عروسک ایرانی، رویای همیشگی من
«همیشه با خودم فکر می‌کردم با اینکه عروسک در ایران، بازار بزرگی دارد و در بسیاری از موارد، تولید آن هم به تکنولوژی خاصی نیاز ندارد، پس چرا ما سهمی از این بازار نداریم و به‌کلی واردکننده‌ایم؟ همیشه دوست داشتم نه‌تنها خودمان تولیدکننده عروسک باشیم، بلکه دلم می‌خواست یک چهره ایرانی تبدیل به عروسک بچه‌هایمان شود، همان‌طور که عروسک‌های معروف کشورهای دیگر هم برگرفته از شخصیت‌های قدیمی یا انیمیشن‌هایشان است. این فکر و ایده با من بود تا اینکه 5،6 سال قبل با نوشتن کتاب «باربی رفت، نازلی آمد»، اولین قدم را برای تحقق این رؤیا برداشتم.» خانم مدیرعامل که مادر 3 فرزند است، برمی‌گردد به روزهای پر از شوقی که او را پیوند زده‌بود به روزهای کودکی: «فکر می‌کردم اصلی‌ترین مرجعی که می‌تواند از ایده‌ام حمایت کند، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است. احساس می‌کردم طرح و ایده‌ام خیلی نو و جالب است و از آن استقبال خواهد شد اما وقتی کتابم را برای انتشار به این مرکز بردم، همه‌چیز برخلاف انتظارم پیش رفت. آن‌ها چند ایراد درباره شعر و ویرایش از کتابم گرفتند که معتقدم به‌راحتی قابل رفع بود. وقتی احساس کردم تمایلی برای حمایت از این ایده ندارند، دلسرد شدم و کار را کنار گذاشتم.»
کشورهای کهن، علیه باربی
«2 سال قبل وقتی دیدم کشورهای عربی یک عروسک تولید کرده‌اند که متناسب با فرهنگ خودشان است، لباس عربی می‌پوشد و...، دوباره آرزوی تولید عروسک ایرانی در دل و ذهنم زنده شد. از سال‌ها قبل می‌دانستم کشورهای عربی هم از گسترش عروسک باربی در جامعه‌شان ناراضی‌اند و دوست دارند کودکانشان با اسباب‌بازی‌های منطبق بر فرهنگ خودشان پرورش پیدا کنند. حالا از اینکه می‌دیدم آن‌ها عملاً وارد میدان شده‌اند، به کشور چین سفارش تولید عروسک ویژه خودشان را داده‌اند و حالا عروسکشان یک بازار فروش بسیار بزرگ پیدا کرده است، افسوس می‌خوردم.»
نسیم توکل که با تحقیق و مطالعه روی عروسک‌های کشورهای مختلف، حالا اطلاعات خوبی در این زمینه دارد، در ادامه می‌گوید: «واقعیت این است که فقط ما نیستیم که فرهنگ و فضای تربیتی خانواده‌هایمان با عروسک باربی در تضاد است. من بعد از مدتی متوجه شدم اغلب کشورهایی که فرهنگ کهن دارند؛ مثل چین، هند و اندونزی هم عروسک باربی را تهاجم فرهنگی می‌دانند و در مقابل آن، موضع دارند. مثلاً کشور اندونزی باربی را در کشور خودش و با لباس خودشان تولید می‌کند. هندی‌ها هم همین‌طور. این اتفاق در بعضی کشورهای عربی هم تکرار شده و باربی در آن کشورها کلاً لباس عربی می‌پوشد.
این موضوع حتی شامل کشورهای اروپایی هم می‌شود. به‌طور مثال، کانادایی‌ها هم درمقابل باربی، یک عروسک ویژه خودشان طراحی کرده‌اند که اسم کانادایی دارد، لباس کانادایی می‌پوشد و متناسب با فرهنگ خودشان است. این نشان می‌دهد وقتی یک عروسک آمده و دست روی فرهنگ جوامع گذاشته، بسیاری از کشورها درمقابل آن موضع گرفته و تلاش کرده‌اند با آن مقابله کنند؛ حتی اگر نمی‌توانند عروسک دیگری جایگزینش کنند، حداقل در تولید آن سهیم شده و آن را به فرهنگ خودشان نزدیک کرده‌اند تا هرچقدر که می‌توانند آسیب‌هایش را بر روح کودکان و فرهنگ جامعه‌شان کاهش دهند.»
وقتی پنجره‌ها باز می‌شود...
ابتکار عمل کشورهای عربی در به دست گرفتن بازار عروسک جامعه خودشان، همان محرکی بود که مادر خوش‌فکر 35 ساله داستان ما را دوباره برای پیگیری رویای کودکی‌هایش ترغیب کرد: «دوباره یاد کتابم افتادم و این بار سراغ یک انتشارات کتاب کودک رفتم. آشنایی با خانم «ناهید رکوعی»، یکی از اتفاقات خوب زندگی من بود. ایشان در همان جلسه اول بدون اینکه مرا بشناسد، از ایده‌ام استقبال کرد و نه‌تنها کتابم را چاپ کرد، بلکه از طرحم برای ساخت عروسک ایرانی هم حسابی استقبال و حمایت کرد. خانم رکوعی که باتوجه به تجربیات ارزشمندش در حوزه کتاب کودک، خوب می‌داند قدم‌ها در این حوزه، آهسته‌آهسته برداشته می‌شود، برای تولید عروسک سرمایه‌گذاری کرد و تا همین امروز، شریک و همراه من بوده است.»
از «خاتون» تا «نازلی»؛ بالاخره عروسک ایرانی متولد شد
«کار تولید عروسک «نازلی» براساس شخصیت‌پردازی که در کتابم انجام داده‌بودم، شروع شد. طراحی چهره این عروسک، اولین قدم در این مسیر و عملاً طولانی‌ترین مرحله کار بود چون تأکید من بر ساخت یک عروسک با چهره کاملاً ایرانی بود. شما اگر به کتاب‌های مصور قدیمی مراجعه کنید، می‌بینید «خاتون»، نماد دختر ایرانی است؛ یک دختر با صورت گرد و ابروهای پیوسته. حتی در کتاب‌های خارجی با موضوع فرهنگ و تمدن ایران هم دختر ایرانی با همین شمایل معرفی شده است. و این ویژگی، او را از همه دخترهای دنیا خاص کرده؛ از دخترهای عرب و دخترهای شرقی و غربی. این، همان چهره ایرانی بود که من دنبالش بودم.»
گمشده، پیدا شده‌بود اما این تازه اول راه بود: «متاسفانه طراحان ما، هیچ‌گونه تجربه‌ای در طراحی چهره عروسک نداشتند. چهره‌پردازی برای کتاب انجام داده‌بودند اما طراحی چهره عروسک، یک تخصص است که متاسفانه ما در آن ضعف داریم. این‌طور بود که در این زمینه با آزمون و خطای فراوان پیش رفتیم. کار که به قالب‌سازی چهره رسید، باز هم دستمان خالی بود چون ما قالب‌سازی حرفه‌ای برای این طرح‌ها در ایران نداریم. درنهایت، قالب‌سازی چهره عروسکمان را به چین دادیم؛ به کسی که تخصصش همین است و برای همه دنیا، قالب عروسک می‌سازد. ازآنجاکه آن‌ها یک علم به نام عروسک‌سازی و زیبایی‌شناسی دارند، استانداردهایی در طراحی چهره عروسک به ما گوشزد کردند که در طرحمان مراعات نکرده‌بودیم. بالاخره قالب چهره در چین درست شد اما اجزای بدن عروسک را همین‌جا در ایران درست کردیم.»
وقتی نازلی، میزبان باربی می‌شود
«باربی رفت، نازلی آمد»؛ این آرزوی همیشگی نسیم توکل بوده که آن را در قالب داستانی آهنگین برای کودکان سروده‌است. از فضای سخت‌افزاری ساخت عروسک نازلی فاصله می‌گیرم و از محتوای این کتاب که البته با نامی دیگر همراه عروسک نازلی ارائه شده است، می‌پرسم و توکل در جواب می‌گوید: «در داستانی که به زبان شعر برای بچه‌ها نوشته‌ام، برایشان از حال‌وهوای عروسک باربی – که ما به‌دلیل ملاحظات اعلام‌شده برای اخذ مجوز، به‌ناچار نام آن را به «بارلی» تغییر دادیم – گفته‌ام. در داستان می‌بینیم که بچه‌ها عروسک بارلی را به‌خاطر زیبایی موها و لباس‌هایش دوست دارند و با او بازی می‌کنند. قصه پیش می‌رود و در جایی، بارلی از شخصیت داستانی خارج می‌شود و جان می‌گیرد. او یک روز جلوی آینه می‌نشیند، شروع به گریه می‌کند و با خودش می‌گوید: اگر من یک روز مریض شوم یا چند سال بعد، پیر شوم و دیگر با آرایش و پوشیدن لباس‌های رنگارنگ، زیبا نشوم، دیگر هیچ‌کس مرا دوست نخواهد داشت و برای خریدن من پول نخواهد داد.
به‌این‌ترتیب تصمیم می‌گیرد دیگر این‌طور زندگی نکند. تصمیم می‌گیرد از آنجا دور شود و مسافرت کند تا جاهای دیگر را بشناسد و ببیند انسان‌های دیگر چطور زندگی می‌کنند. به کشورهای مختلف سفر می‌کند تا به ایران می‌رسد. وارد فرودگاه که می‌شود، برایش جالب است که همه روسری سرشان است. او هم روسری سر می‌کند و وارد ایران که می‌شود، نازلی او را می‌بیند و می‌شناسد و راهنمای او می‌شود. نازلی، بارلی را به شهرهای مختلف ایران می‌برد. بارلی لباس سنتی شهرهای ایران را می‌پوشد و احساس خوبی پیدا می‌کند. او در این سفر چندروزه می‌بیند با این پوشش و حجابی که دارد، به‌راحتی در همه‌جا حضور پیدا می‌کند و در این حالت، اطرافیان او را نه به خاطر لباس و آرایش صورتش بلکه به‌خاطر خودش دوست دارند و به شخصیتش احترام می‌گذارند. بارلی به کشور خودش برمی‌گردد و داستان با معرفی عروسک نازلی، که یک عروسک متناسب با فرهنگ ایرانی است، تمام می‌شود.»
نازلی، دختر مادران سرپرست خانوار
یکی از نقاط درخشان طرح تولید عروسک نازلی، اشتغال‌زایی برای مادران سرپرست خانوار است. و این حاصل تأکید و اصرار زیبای نسیم توکل برای حمایت از این مادران صبر و امید بوده است. او دراین‌باره می‌گوید: «از همان ابتدا تصمیم گرفتم برای حمایت از مادران سرپرست خانوار، تولید عروسک نازلی را به کارگاه‌های زنان سرپرست خانوار کمیته امداد امام خمینی (ره) بسپارم. وقتی به مرحله تولید رسیدیم، این پیشنهاد را با مسئولان کمیته امداد مطرح کردم و گفتم: محصولاتی که در کارگاه‌های زنان سرپرست خانوار تولید می‌شود، به لحاظ مدل، تنوع و کیفیت، ضعیف است و اغلب مردم از سر دلسوزی و برای کمک به این بانوان عزیز آن‌ها را خریداری می‌کنند. و بدتر اینکه بسیاری از اوقات، برای همین محصولات هم سفارش کاری وجود ندارد. من تعداد زیادی از این کارگاه‌ها سراغ دارم که به همین دلیل به حالت نیمه‌تعطیل درآمدهاست. اما عروسک، محصولی است که بازارش تمامی ندارد و تولید آن می‌تواند برای زنان سرپرست خانوار، به‌عنوان یک شغل پایدار باشد. اما در آن مرحله، رایزنی‌های ما به نتیجه نرسید و تعاملی میان ما و کمیته امداد شکل نگرفت. اما من آن‌قدر پیگیری کردم تا بالاخره تمام کارهای تولید عروسک نازلی؛ از دوخت لباس تا مونتاژ اجزای بدن و بسته‌بندی را به یک کارگاه زنان سرپرست خانوار در اصفهان واگذار کردم.»
خانم کارآفرین از فرهنگ‌سازی در این زمینه هم غافل نبودهاست: «در کتاب «نازلی دوست بچه‌ها» که همراه عروسک ارائه‌شده است، برای بچه‌ها تعریف می‌کنیم که پدر نازلی سال‌هاست فوت کرده و مادرش که سرپرست خانوار است، با درست کردن عروسکی به نام دخترش – نازلی – هزینه‌های زندگی را تأمین می‌کند. کتاب با زبان شعر به بچه‌ها می‌گوید عروسک‌های نازلی را بخرند و به خانه ببرند و به‌این‌ترتیب به شکل غیرمستقیم فرهنگ‌سازی می‌کنیم که بچه‌ها و والدینشان بدانند با خرید این عروسک، به مادران سرپرست خانوار کمک می‌کنند.»
بدون کارگاه و کارخانه، عروسک تولید کردیم
«با توجه به تجربیاتم در حوزه کسب‌وکار، بهترین شیوه برای تولید را «برون‌سپاری» می‌دانم که بسیاری از برندهای بزرگ و معروف دنیا هم محصولاتشان را با همین شیوه تولید می‌کنند. آن‌ها هر قسمت از تولید محصولشان را به یک کارخانه واگذار می‌کنند و خودشان درواقع، مدیر پروژه هستند. من هم به این شیوه اعتقاد دارم. در این شیوه از تولید، بدون خرید سوله، استخدام کارگران، نگرانی بابت بیمه و...، پروژه تعریف می‌کنی و هر بخش از کار را به شرکت یا گروهی می‌دهی که در آن زمینه تخصص دارد. ما هم در تولید عروسک نازلی به همین شیوه عمل کردیم و بدون اینکه کارگاه یا کارخانه دایر کنیم، با واگذاری کار به کارگاه‌های زنان سرپرست خانوار، عروسکمان را تولید کردیم.»
خانم کارآفرین حالا در مرحله گسترش کار هم برای حمایت از این زنان سخت‌کوش برنامه‌ها دارد: «ما تعداد زیادی کارگاه زنان سرپرست خانوار داریم که همیشه هم مشغول کار نیستند. در ادامه راه و در تولید انبوه هم حتماً تمام مراحل تولید عروسک نازلی را به این کارگاه‌ها خواهیم سپرد. در این شرایط، من به جای اینکه به کارگاه‌ها بگویم مثلاً بابت دوخت هر لباس عروسک فلان مبلغ می‌دهم، پروژه تعریف می‌کنم و کارگران کارگاه تا پایان کار در استخدام پروژه خواهند بود. به‌این‌ترتیب، حقوق ماهانه برای کارگران درنظر می‌گیرم. این شیوه هم به نفع زنان سرپرست خانوار است و خیال آن‌ها را بابت داشتن یک شغل نسبتاً پایدار راحت می‌کند و هم قیمت عروسک را برای مصرف‌کننده پایین می‌آورد.»
عروسک باحجاب ایرانی، محبوب دختربچه‌های ایرانی
تا امروز تعدادی از عروسک‌های نازلی فروخته‌شده و به دست دختر کوچولوهای ایرانی رسیده است. نسیم توکل که هر 3 فرزندش از طرفداران پروپاقرص نازلی هستند، از بازخوردهای مخاطبان نسبت به این عروسک ایرانی این‌طور می‌گوید: «خوشبختانه بازخوردها مثبت بوده. بچه‌ها چهره نازلی را دوست داشته‌اند و با آن ارتباط برقرار کرده‌اند. بیشترین درخواست‌ها علاوه‌بر ارتقای کیفیت تزریق پلاستیک اجزای بدن عروسک، این بوده که لباس نازلی در مراحل بعد، متنوع‌تر باشد. ما هم قبول داریم باید کیفیت اجزای بدن عروسک بسیار بهتر شود و برنامه‌های دقیقی در این زمینه داریم. از طرف دیگر می‌دانیم لباس ساده عروسک ما، نمی‌تواند در ذهن بچه‌ها مثلاً جای لباس‌های زیبای باربی را بگیرد اما حتماً می‌تواند زیباتر شود. در حال حاضر، نازلی در 4 رنگ لباس عرضه شده است اما برنامه ما این است که حتماً طی فراخوانی، از طراحان لباس بخواهیم برای نازلی لباس طراحی کنند؛ با مدل‌هایی که هم متناسب با فرهنگ خودمان و هم به‌روز و موردپسند بچه‌ها باشد. ما همه طرح‌های برگزیده لباس را برای نازلی می‌دوزیم و در مرحله بعد، مثلاً نازلی را با 10 مدل لباس متنوع و زیبا ارائه می‌کنیم. طبق طرحی که از ابتدا داشتیم، در مرحله بعد، یکی دو دست لباس هم به‌عنوان هدیه، همراه عروسک در جعبه می‌گذاریم.»
حجاب و پوشش نازلی هم از دیگر موارد موردتوجه بوده است: «نازلی، یک دخترخانم بزرگ است. بنابراین ما برایش حجاب گذاشته‌ایم. لباسش هم یک لباس پوشیده و شایسته دخترخانم ایرانی است. دختربچه‌ها با پوشش نازلی هم ارتباط خوبی برقرار کرده‌اند اما به ما گفته‌اند دوست دارند موهای نازلی بلند باشد تا بتوانند آن را شانه و درست کنند. گرچه به لحاظ قانون ساخت عروسک، هیچ منعی وجود ندارد که عروسک دخترانه روسری نداشته باشد، اما من خودم دوست دارم عروسکمان حجاب داشته‌باشد. بنابراین نازلی را در مرحله بعد هم باحجاب تولید و ارائه می‌کنیم اما حتماً تغییرات موردنظر بچه‌ها درباره بلند بودن موهای نازلی را اعمال می‌کنیم.»
مشتریان عربی برای عروسک نازلی به‌صف شده‌اند
«در همین مدت کوتاه از عرضه عروسک نازلی، مشتریانی از کشورهای عراق و قطر به ما سفارش داده‌اند. آن‌ها حتی بیشتر از خریداران ایرانی از حجاب عروسک نازلی استقبال کرده‌اند. آن‌ها از ما خواسته‌اند کتاب نازلی را هم به زبان عربی برایشان ترجمه و همراه عروسک برایشان عرضه کنیم. ما از این فرصت به‌خوبی استفاده و این سفارش‌ها را به تولید خواهیم رساند. طرحی هم داریم که برای عروسک‌هایی که برای کشورهای عربی تولید می‌کنیم، لباس‌هایی با تِم عربی طراحی و آماده کنیم.»
خانم دکتر حوزه کسب‌وکار در ادامه از تهدیدی که می‌تواند به فرصت تبدیل شود، این‌طور می‌گوید: «یک نکته جالب‌توجه درخصوص سفارش کشورهای عربی وجود دارد؛ وقتی عروسک نازلی صادر شود، قیمت ریالی آن اول به دلار و بعد به پول عراق و قطر تبدیل می‌شود. در این‌صورت، این قیمت، عدد پایینی برای آن‌ها می‌شود. درنتیجه، قیمت عروسک نازلی در کشور عراق، قابل‌رقابت با محصولات چینی می‌شود. در این شرایط می‌توان پیش‌بینی کرد در کشورهای عربی مثل عراق، بازار فروش عروسک ما به‌خاطر حجابش، بازار بسیار خوبی شود. یعنی درست در شرایطی که پول ملی ما درمقابل دلار افت پیداکرده، صادرات اقلام فرهنگی ما می‌تواند رونق بگیرد و این تهدید به یک فرصت تبدیل شود.»
رقابت با چینی‌های ارزان، سخت است اما باز هم ایرانی می‌سازیم
حالا نازلی لحظه‌شماری می‌کند که به خانه‌ها راه پیدا کند و همبازی همه دخترکوچولوهای ایرانی شود: «مرحله اول تولید عروسک نازلی مدتی است به پایان رسیده و نازلی وارد بازار شده است. نکته‌ای که در این مرحله توجه ما را به خود جلب کرد این بود که قیمت تمام‌شده تولید عروسک نازلی در ایران، بیش از 2 برابر قیمت تولید عروسک در کشور چین شد. من پیشنهادهای فراوانی از چین داشتم و می‌خواستند تولید نازلی را به آن‌ها واگذار کنم اما قبول نکردم چون واقعاً دوست داشتم عروسک نازلی در ایران تولید شود. می‌دانستم هزینه‌ها بسیار بالا می‌رود اما آگاهانه این ضرر مالی ظاهری را پذیرفتم. و دوست دارم مردم هم این موضوع را درک و با ما در این مسیر، همراهی کنند. در حال حاضر، نازلی با قیمت 56 هزار تومان عرضه شده است اما اگر خانواده‌ها قیمت این عروسک را گران حس می‌کنند، این خرید را به‌عنوان حمایت از تولید داخلی درنظر بگیرند.»
توکل و دوستانش در گروه سازنده عروسک نازلی البته با بررسی‌هایی که در این مدت انجام داده‌اند، به ضعف‌ها و ایرادات کار پی برده و معتقدند با اصلاحاتی که برای مراحل بعدی تولید نازلی درنظر گرفته‌اند، قیمت تمام‌شده این عروسک به‌مراتب پایین‌تر خواهد آمد: «علاوه‌بر تعداد محدود تولید عروسک نازلی در مرحله اول - که طبق قوانین حوزه کسب‌وکار برای شناخت بازار و شناخت نقاط ضعف کار - گریزی از آن نبود، مواردی مانند بسته‌بندی هم در افزایش قیمت مؤثر بود. واقعاً برای بسته‌بندی عروسک نیازی به این جعبه 5 لایی نیست. چینی‌ها جعبه‌هایی به ضخامت یک کاغذ دارند اما با طراحی زیبایشان، به آن جلوه می‌دهند. ما هم می‌توانیم در طراحی جعبه و انتخاب کاغذ برای تولید آن، تغییراتی بدهیم که مقرون‌به‌صرفه باشد. در مراحل بعد، با تولید انبوه عروسک نازلی و رفع ایرادات، حتماً قیمت برای مصرف‌کننده کاهش پیدا می‌کند.»
ارسال نظر