جناب حمزه، اولین شهید بزرگ در میان مهاجرین در نبرد احد است و از سوی پیامبر(ص) به‌عنوان «سید الشهداء» یاد شد، لقبی که جایگاه بلند او را در پیشگاه الهی نشان می‌دهد.
به گزارشعاشورا نیوز به نقل از خبرگزاری تسنیم، حمزه بن عبدالمطلب، عموی پیامبر اسلام (ص)، یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های صدر اسلام و از نخستین حامیان دین اسلام بود. او پس از ایمان آوردن، با تمام توان از پیامبر (ص) دفاع کرد و به‌عنوان یکی از نیروهای کلیدی در جنگ بدر نقش‌آفرینی کرد. لقب‌های «اسدالله» و «اسد رسول‌الله» به سبب شجاعت مثال‌زدنی به او اطلاق شد.
جناب حمزه، اولین شهید بزرگ در میان مهاجرین در نبرد احد است و از سوی پیامبر(ص) به‌عنوان «سیدالشهدا» یاد شد، لقبی که جایگاه بلند او را در پیشگاه الهی نشان می‌دهد. شهادت او ضربه‌ای سنگین به مسلمانان وارد کرد و مثله شدن پیکرش توسط مشرکان، عمق دشمنی آنان را نمایان کرد. هرچند لقب «سیدالشهدا» بعدها به‌صورت مطلق برای امام حسین (ع) به کار رفت، اما این دو اطلاق با هم تعارضی ندارند و هرکدام در سیاق تاریخی و معنوی خود معنا دارند. حمزه نمونه‌ای از شهیدان فداکار و مخلصی است که با نثار جان خویش، پایه‌های اسلام را در سخت‌ترین شرایط استوار کرد.
در سالروز شهادت حمزه بن عبدالمطلب، عموی پیامبر اسلام(ص)، در ماه شوال ضمن گفت‌وگو با دکتر علی شاه حسینی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل تاریخ اسلام، به بررسی بخش‌هایی از زندگی اثرگذار این شهید بزرگ راه اسلام پرداخته است.
جایگاه جناب حمزه در تاریخ
حمزه بن عبدالمطلب چه جایگاهی در تاریخ اسلام دارد؟
حمزه فرزند عبدالمطلب و از خاندان بنی‌هاشم بود. او و پیامبر از یک پدر (عبدالمطلب) و مادرانی نزدیک بودند، و در دوران کودکی نیز با یکدیگر بزرگ شدند. این پیوند خانوادگی، محبت ویژه‌ای میان آن دو ایجاد کرده بود.
حمزه بن عبدالمطلب، از حامیان سرسخت آن حضرت بود که در طول حیاتش از هیچ حمایتی نسبت به پیامبر دریغ نکرد. او در دوران جاهلیت نیز مورد احترام قریش بود و پس از مسلمان شدن، نقش مهمی در کاهش آزار و اذیت مشرکان به پیامبر ایفا کرد.
او همچنین از قهرمانان جنگ بدر بود و در جنگ اُحد نیز نقش حیاتی داشت. اما در همان جنگ، به طرز ناجوانمردانه‌ای توسط "وحشی بن حرب" به تحریک هند همسر ابوسفیان، به شهادت رسید و بدنش مثله شد. شهادت او، یکی از تلخ‌ترین وقایع صدر اسلام بود و پیامبر شدیداً متأثر شد.
بیشتر بخوانید
آثار ایمان اوردن جناب حمزه در تقویت پایه‌های اسلام
به هر حال جناب حمزه از لحاظ سنی از پیامبر (ص) بزرگتر بود و در زمان نزول قرآن بر پیامبر (ص) و بعثت آن حضرت، جناب حمزه مردی بود که از منظر اجتماعی در میان مردم زمان خود شناخته شده بود. رویکرد جناب حمزه نسبت به بعثت رسول خدا چگونه بود و چطور مسلمان شد؟
ایمان آوردن حمزه بن عبدالمطلب از چند جهت در تاریخ اسلام سرنوشت‌ساز بود هم به لحاظ زمانی (یعنی در مرحله ابتدایی دعوت پیامبر در مکه)، هم به لحاظ شخصیتی (چون او یک مرد جنگی، محترم و شناخته‌شده میان قریش بود)، و هم به لحاظ نقش اجتماعی و نظامی بعد از ایمان آوردن.
حمزه از نظر سن، تقریباً دو یا چهار سال از پیامبر اکرم (ص) بزرگتر بود و از جوانی در کنار پیامبر رشد کرده بود. او از دلیرترین مردان قریش بود و در تیراندازی، شکار و مهارت‌های رزمی سرآمد بود. از نظر اجتماعی، به عنوان یک جوان هاشمی با هیبت و نفوذ، مورد احترام مردم مکه و قریش بود. برخی منابع او را از اشراف جنگی قریش می‌دانند.
در ابتدای بعثت، مانند بسیاری از بزرگان بنی‌هاشم، حمزه نسبت به پیامبر اکرم (ص) موضع خصمانه نداشت. او هنوز مسلمان نشده بود، اما چون نسبت به پیامبر محبت داشت و از حیث غیرت خانوادگی، دفاع از محمد را نوعی دفاع از آبرو و شرافت بنی‌هاشم می‌دید، نسبت به آزار قریش به پیامبر بی‌تفاوت نبود. در واقع، هم‌دلی عاطفی و خونی با رسول خدا، مقدمه‌ای شد برای قبول قلبی دعوت نبوی.
ماجرای آشکار شدن اسلام حمزه
طبق نقل‌های معتبر تاریخی از جمله روایت ابن هشام و ابن اسحاق، روزی پیامبر (ص) در کنار کوه صفا بود که ابوجهل با خشونت به او اهانت کرد و ناسزا گفت. پیامبر (ص) با صبر و وقار، چیزی نگفت. اما این صحنه را کنیزی از قریش دید و آن را به حمزه گزارش داد که آن زمان از شکار برگشته بود، با کمان بر دوش و خشمگین از شنیدن خبر.
حمزه بدون مکث، به مسجدالحرام رفت، نزد ابوجهل ایستاد و با قاطعیت گفت: «آیا به محمد ناسزا گفتی؟ من نیز بر دین او هستم! اگر راست می‌گویی، با من روبه‌رو شو.» و با کمان خود، ضربه‌ای بر سر ابوجهل زد. قریش ابتدا متعجب شدند، اما چون حمزه از دلاوران قریش بود، کسی جرأت مقابله با او را نداشت.
طبق بعضی نقل‌ها، حمزه در آن لحظه به‌صورت غیرآگاهانه و از روی غیرت گفت: «من بر دین محمدم.» اما وقتی شب شد و آرام گرفت، در دلش به این فکر فرو رفت که آیا واقعاً راه محمد حق است یا نه؟ و پس از اندیشه‌ای صادقانه، ایمان آورد و تا پایان عمر بر آن ایمان وفادار ماند.
این‌گونه بود که اسلام خود را آشکار کرد. برخی روایات نیز اسلام او را نتیجه شناخت، تفکر و مقدمه‌چینی‌های قبلی می‌دانند.
اسلام‌آوردن حمزه، باعث دلگرمی پیامبر و مسلمانان شد. در عین حال، قریش را نگران کرد، چون فهمیدند که پیامبر دیگر تنها نیست، و نیروی بازدارنده‌ای در مقابل آزار و فشارهای آنان پیدا کرده است.
در کنار اسلام‌آوردن حضرت خدیجه، علی (ع) و ابوطالب، حضور حمزه قدرتی علنی به دعوت پیامبر داد.
سیدالشهدا پیش از عاشورا
یکی از لقب های مشهور حمزه عموی پیامبر (ص) سیدالشهدا است. چرا ایشان را با این عنوان نامیده‌اند؟
بله، «سید الشهداء» یکی از القاب مهم و معروف حمزه بن عبدالمطلب، عموی پیامبر اسلام (ص) است که جایگاه برجسته او را در تاریخ اسلام نشان می‌دهد. او اولین شهید بزرگ اسلام در میدان جنگ است که در جنگ احد به دست مشرکان قریش، به‌ویژه وحشی حبشی، به طرز فجیعی به شهادت رسید.
پیامبر (ص) شخصاً او را «سید الشهدا» نامیدند. در روایتی در کتاب مستدرک آمده است: «حمزة سیدُ الشهداءِ عندالله یومَ القیامة» یعنی: «حمزه در روز قیامت نزد خداوند، سرور شهیدان است.» جسد او پس از شهادت مثله شد (بُریدن اعضای بدن توسط هند، همسر ابوسفیان)، و این نشانه‌ای از شدت دشمنی قریش و بزرگی ایثار او بود.
البته از لقب‌های دیگر او لقب «اسدالله» و «اسد رسول الله» است که به معنای شیر خدا و شیر رسول خدا است. به این دلیل که حمزه در شجاعت و دلاوری، بی‌نظیر بود. حتی در جنگ بدر نقش کلیدی در شکست قریش داشت.
پس از ایمان آوردن، با قدرت تمام از پیامبر دفاع کرد، به‌ویژه در ماجرایی که ابوجهل به پیامبر جسارت کرد، حمزه با خشم و قدرت او را مجازات کرد. به همین خاطر پیامبر (ص) او را «شیر خدا» نامید، به نشانه قدرت، غیرت و رشادت در راه دین.
می‌دانیم که لقب سیدالشهدا پس از واقعه کربلا، به امام حسین(ع) نیز داده شد و به مرور زمان، به صورت مطلق به ایشان اطلاق شده است. آیا بین سیدالشهدا خواندن حمزه و امام حسین(ع) تعارضی وجود دارد؟
خیر. علامه شهید مطهری می‌نویسد که لقب سید الشهداء در زمان حمزه مخصوص او بود و پس از واقعه کربلا، به صورت مطلق مخصوص امام حسین(ع) شد. ملا صالح مازندرانی نیز در شرح اصول کافی، این تفکیک را تأیید کرده است.
درواقع هیچ تعارضی میان سیدالشهدا خواندن حمزه و امام حسین (ع) وجود ندارد؛ بلکه هر دو این عنوان را در جایگاه خاص خود دارند و به‌مرور زمان، این لقب به‌صورت مطلق به امام حسین (ع) اطلاق شد به‌خاطر ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد نهضت عاشورا.
بنابراین هر دو لقب درست و دارای جایگاه هستند و اطلاق «سید الشهدا» بر امام حسین (ع) به معنای نفی این لقب از حمزه نیست. بلکه کمال این لقب در وجود امام حسین (ع) ظهور پیدا کرد. این شبیه آن است که چند نفر می‌توانند لقب «علامه» یا «امام» داشته باشند، اما گاهی بر یک نفر، به دلیل عظمتش، به‌طور مطلق اطلاق می‌شود.
شهیدی با بدن مثله شده
شهادت حمزه چگونه رخ داد؟
در غزوه احد، حمزه شجاعانه جنگید و بسیاری از مشرکان را کشت. ولی در نهایت، غلامی حبشی به نام وحشی بن حرب که به تحریک هند، همسر ابوسفیان، یا به دستور جبیر بن مطعم وعده آزادی گرفته بود، با نیزه حمزه را به شهادت رساند. پس از شهادت، هند بدن او را مثله کرد و جگر او را بیرون آورد و قصد خوردن آن را داشت.
پیامبر اکرم(ص) هنگام مشاهده پیکر مثله شده حمزه بسیار ناراحت شد و گریست. فرمود: «هیچ مصیبتی همانند مصیبت تو بر من وارد نشده است.» همچنین دستور داد حمزه را با احترام به خاک بسپارند و فرمود که او را سیدالشهداء بنامند.
ارسال نظر