با شیوع ویروس کرونا برنامه‌های آموزشی قرآن هم دستخوش تغییر شد که در این گزارش به بررسی فرصت‌ها و تهدیدهای این شرایط فوق‌العاده در حوزه آموزش قرآن کریم پرداختیم.
به گزارش تیتر عاشورا به نقل از خبرگزاری مهر : با شیوع ویروس کرونا از اسفندماه سال ۱۳۹۸ و تعطیلی مدارس، سبک و روند آموزشی در کشور دچار تغییر شد. بر همین اساس آموزش قرآن کریم که تا قبل از شیوع ویروس کرونا نیز نقدهایی به آن وارد بود، دستخوش تغییر شد.
در آموزش قرآن کریم، در هر مرحله‌ای، اعم از آموزش روخوانی و روان‌خوانی یا مفاهیم و مانند آن، باید سعی می‌شد تا علاقه دانش‌آموزان نسبت به درس و کلاس افزایش یابد و شور و شوقی برای این کار در آنها به وجود آید. این اشتیاق با راه‌هایی که معلم در کلاس پیش می‌گرفت و روش‌هایی که به اجرا درمی‌آورد، برای دانش‌آموز جذاب بود. در دوران کرونا آموزش‌های قرآنی که به صورت محافل و کلاس‌هایی در مدارس، مؤسسات قرآنی، نهادها، مساجد و حتی منازل و حسینیه‌ها برقرار می‌شد با شیوع این ویروس کاملاً تعطیل شد و از رونق افتاد. مؤسسات و مهدهای قرآنی پیش دبستانی به طور کامل فعالیت خود را کاهش دادند و امروز می‌توانیم بگوییم عملکرد آموزش‌های قرآنی کاهش نود درصدی داشته‌اند.
برنامه‌های متعددی برای دانش آموزان مدارس تدارک دیده شد تا از درس خود عقب نیافتند. به عنوان مثال برنامه «قرآن در تابستان» با شعار "در تابستان، مدرسه تعطیل می‌شود، اما یادگیری قرآن تعطیل نمی‌شود" با محوریت کتاب‌های درسی قرآن دوره ابتدایی (پایه‌های اول تا ششم دبستان) تولید شد و دانش آموزان از طریق رسانه ملی توانستند این آموزش‌ها را که شامل جمله‌خوانی آیات، بیان قواعد خواندن (روخوانی، روان‌خوانی و تجوید)، تلفظ حروف خاص عربی، درک معنای کلمات، ترکیب‌ها و عبارات ساده و پرکاربرد قرآن، پیام‌های قرآنی و تربیتی و حفظ موضوعی قرآن کریم بود پیگیر شوند. اما باید دید از لحاظ فنی تا چه اندازه این دست از فعالیت‌های قرآنی آموزش و پرورش خروجی مناسب و قابل قبولی در یادگیری و انس و علاقه دانش آموزان با قرآن داشته است. یادگیری که باید چهره به چهره اتفاق می‌افتاد و جذابیت‌های بصری مثل داستان را همراه خود داشت چگونه در فضای مجازی می‌تواند رقم بخورد؟
مؤسسات و مهدهای قرآنی پیش دبستانی به طور کامل فعالیت خود را کاهش دادند و امروز می‌توانیم بگوییم عملکرد آموزش‌های قرآنی کاهش نود درصدی داشته‌اند.
علاوه بر روش‌ها و مهارت‌هایی که در کتاب‌های روش‌ها، فنون و مهارت‌های تدریس نوشته شده است، گاه تجربه‌های فردی می‌تواند برای معلمان و دبیران دیگر کارساز و مشکل‌گشا باشد که در حد امکانات و توان، با دانش آموزان اجرا کنند.
اجرای کلاس‌های قرآن در فضای باز و پارک‌ها
امیرحسین کاکازاده معلم جوان قرآن کریم است که به تدریس قرآن مشغول می‌باشد. او با شیوع کرونا و تعطیلی مدارس و مراکز فرهنگی دست از فعالیت نکشید و به فکر روش‌های جایگزین افتاد. کاکا زاده ابتدا کلاس‌ها را به صورت مجازی برگزار کرد. در اقدامی دیگر به تولید کلیپ‌های آموزشی همت گماشت تا کودکان با دیدن این کلیپ‌ها از آموختن قرآن کریم باز نمانند.
کاکازاده در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص آموزش‌های قرآنی در زمان کرونا گفت: قرآن درس گروهی است و باید به صورت گروهی آموزش داده شود. از زمانی که کرونا پیش آمد و کلاس‌ها تعطیل شد فعالیت‌ها به صورت مجازی پیگیری می‌شد اما فعالیت‌های قرآنی به صورت جمعی اثر گذاری بیشتری دارد. در دروس قرآنی کتاب درسی نیز سرودهایی است که باید به صورت جمعی خوانده شود تا فعالیت‌های گروهی را برای ارتباط بیشتر با کودکان تقویت کند. با حاکم شدن ویروس منحوس کرونا بر جهان، این فضا در کشور تعطیل شد.
وی با اشاره به محدودیت‌های معلم قرآن در آموزش قرآن گفت: پس از تغییر وضعیت، معلم قرآن ابزارها و ویژگی‌هایی که در اختیار داشت تا از کلاس قرآن بهترین نتیجه را داشته باشد از دست داد. سرود خواندن و همخوانی‌ها لغو شد و کلاس‌ها به سمت خصوصی شدن پیش رفت و قرآن آموزان به صورت انفرادی با معلم خود ارتباط می‌گرفتند.
این معلم قرآن با تاکید بر اینکه شبکه شاد محیطی بود با نقص‌های زیاد که رفته بهتر شد، اظهار داشت: پس از قرنطینه اول و آرام تر شدن فضای نسبی جامعه، درصدد برگزاری کلاس‌ها در فضای عمومی و باز شدیم. دانش آموزان در فضای پارک با فاصله از هم نشستند و ما از فضای ایجاد شده بهترین استفاده را بردیم، آن هم در زمانی که در کل کشور کلاس‌های قرآن کلاً تعطیل شده بود.
کاکازاده با بیان اینکه عدم تمرین دانش آموزان و برگزار نشدن کلاس و عدم حضور معلم از آفت‌هایی بود که کرونا به جان آموزش‌های قرآنی زد، اظهار داشت: مشکلی که در فعالیت‌های قبل از کرونا در خصوص آموزش قرآن شاهد بودیم به صورت چند برابر در فضای مجازی شاهدش هستیم.
قرآن باید با عشق و علاقه و دوستی به کودکان دبستانی آموزش داده شود
وی افزود: اینکه معلم به دانش‌آموز اجبار کند تا سوره‌ای را حفظ کند کار اشتباهی است و متأسفانه معلم‌هایی که آموزش قرآن را در مدارس پیگیری می‌کنند آموزش درس‌های دیگرشان پررنگ‌تر است. در دبستان یکی از دروسی که معلم آنها را به دانش‌آموز یاد می‌دهد قرآن است و در بعضی زمان‌هایی که برای آموزش قرآن قرار دارد معلم دیگر درس‌ها را در آن زمان به دانش آموزان یاد می‌دهد یا زنگ قرآن به عنوان یک زنگ اضافی تلقی می‌شود.
ضعفی که ما داریم این است که معلم فکر می‌کند دانش آموزان باید قرآن را حفظ کنند. اجبار به دانش آموزان برای حفظ سوره‌ها و پاسخ به معلم چالشی است که ما با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم.
این معلم قرآن در ادامه گفت: متأسفانه همه کتاب درسی قرآن را با کتاب علوم و ریاضی مقایسه می‌کنند در حالی که در آموزش قرآن باید آموزشی همراه با عشق و علاقه و دوستی اولویت باشد تا دانش آموزان بتوانند به نحو شایسته‌ای با مفاهیم قرآنی ارتباط بگیرند. اگر توانستند سوره‌های قرآن را حفظ کنند وگرنه هیچ اصراری نباید در این مسیر وجود داشته باشد.
وی افزود: در فضای مجازی که تدریس قرآن را انجام می‌دهم انتقادهای زیادی به سمت من بود که چرا قرآن را فارسی تدریس می‌کنم وقتی دانش‌آموز هیچ شناختی نسبت به زبان عربی ندارد و کلمات عربی را نمی‌شناسد و در شرایط کرونایی درگیر ارتباط با معلم است تا بتواند آب و بابا را به شکل صحیحی بنویسد، چطور می‌خواهیم تحمیل کنیم تا سوره‌ای را حفظ کرده و آن را به معلم خود تحویل دهد؟
آینده‌نگری برای وضعیت‌های بحرانی نظیر بحران کرونا در مورد آموزش قرآن نداریم
این معلم قرآن با بیان اینکه آموزش قرآن باید موضوعی و مفهومی باشد و اگر دانش آموزان قرآن را بدون اندیشه و فهم مفاهیم حفظ کنند، بهره اندکی می‌برند، ادامه داد: اگر در فضای سرود و بازی آموزش‌های قرآنی را وارد کنیم، وقتی مفاهیم قرآنی را کودک یاد گرفت می‌توانیم آن را با ابزار تشویق جلو ببریم. ما در این شرایط جدید در درس قرآن آینده‌نگری نداریم. در آینده محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های کرونایی نمی‌دانیم چطور باید کلاس قرآن برگزار کنیم تمام محافل قرآنی به دلیل ویروس کرونا تعطیل شده است. این نشان می‌دهد که ما هیچ پیش بینی برای وضعیت‌های بحرانی در آموزش قرآن نداشته‌ایم. چرا باید یک ویروس کل سیستم قرآنی کشور را تعطیل کند؟ از همین حالا باید فکر و برنامه‌ریزی کنیم و حتی بودجه‌هایی را برای این امر پیش بینی کنیم.
آموزش قرآن باید شور و شادی و شعف برای دانش‌آموز به ارمغان بیاورد
کاکازاده با تاکید بر اینکه در اهمیت و اولویت تدریس قرآن، علاقه دانش‌آموز حرف اول را میزند ادامه داد: تا علاقه در میان نباشد کودک یک قدم هم بر نمی‌آورد. کودک بازی و شادی دوست دارد. بچه‌ها در زنگ قرآن باید بگویند: «آخ جان قرآن»، نه اینکه بگویند: «وای الان آقا می‌خواهد سوره ناس را از من بپرسد!» باید به نقطه‌ای برسیم که زنگ قرآن زنگ شادی، شور و شعف باشد.
وی با بیان اینکه کرونا به ما نشان داد می‌شود طور دیگری هم زندگی کرد، ادامه داد: آمارهایی که برای حضور دانش آموزان در شبکه شاد داده می‌شود باید دید چه اثر بخشی‌ای داشته است. آیا ما می‌خواهیم کیفی کار کنیم یا کمی؟
این معلم قرآن ادامه داد: در فضای کرونایی معلمان قرآنی نباید منتظر ارگان‌هایی مثل اوقاف و آموزش و پرورش باشند. اینگونه نمی‌توان آموزش قرآنی را به نحو مطلوب رقم زد. کسانی که به عنوان معلم قرآن در این زمینه فعالیت می‌کنند باید خودشان را قوی کنند و معلمی قوی است که بتواند به صورت جذاب فعالیت قرآنی کرده و با دانش آموزان در همین شرایط کرونایی به شکل و شیوه خلاقانه‌ای ارتباط برقرار نمایند.
تعامل بین رسانه و مؤلفین کتاب‌های درسی قرآن از فرصتهای ایجاد شده در دوران کرونا بود
رضا نباتی، فعال قرآنی و نویسنده کتب درسی قرآن نیز در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص آموزش قرآن در زمان کرونا و تفاوت‌های آن با شرایط عادی گفت: با توجه به شرایط کرونا، تدریس کتاب‌های درسی تحت‌الشعاع قرار گرفت و اتفاقات زیادی در بحث‌های آموزشی و تربیتی افتاد. یکی از آنها، تغییر رویکرد آموزش و تدریس در آموزش قرآن بود. در شرایط زرد و قرمز کرونایی دانش آموزان از رسانه‌های ملی برنامه‌ها را دیده و در شبکه شاد با معلم تعامل می‌کردند. در دوران قرمز مطلقاً کلاس‌ها تعطیل است و بچه‌ها از طریق شبکه‌های مجازی ارتباط برقرار می‌کنند و در شرایط زرد به صورت میانگین به مدرسه می‌آیند. در راهنمای شرایط کرونا گفته شده که کدام بخش‌ها نیازی به تدریس ندارد و کدام بخش‌ها به صورت حضوری باید باشد و کدام قسمت‌ها باید خود خوان مطالعه شود.
نباتی با اعلام اینکه شبکه شاد علی رغم تمام نقدهای وارد به آن یکی از اتفاقات خوبی بود که در حوزه آموزش رقم خورد، گفت: در حوزه آموزش قرآن شاهد اتفاقات خوبی بودیم ما با استفاده از رسانه ملی و تجارب حاصل از آن و حضور دوستانی که کارشان اجرای تلویزیونی در حوزه آموزش نبود بلکه دغدغه مند وارد شدند، شاهد تعامل خوبی بین مؤلفان و افراد رسانه‌ای بودیم.
مؤلف کتاب‌های درسی قرآن با اشاره به رویکردهای برنامه‌های آموزشی گفت: یکی از رویکردها در برنامه تلویزیونی، رویکرد زمینه محور است. اتفاقات مناسبی در محتوا و راهبردهای تربیت و یادگیری رقم خورد. همچنین نگاه تربیتی نیز بسیار مورد تاکید قرار گرفته است به عنوان مثال در گذشته برنامه با سوره و آیات شروع می‌شد اما در بحث تدریس‌های تلویزیونی، مدل پیام قرآنی را محور کار قرار دادیم.
وی با برشمردن تهدیدات و فرصت‌هایی که کرونا برای سیستم آموزشی کشور علی‌الخصوص آموزش قرآنی پیش آورد، بیان کرد: کرونا علی رغم صدمات اجتماعی و اقتصادی، برکاتی نیز داشت و فرصتهای جدیدی را ایجاد کرد که قابل تقدیر است به عنوان مثال یکی از این فرصت‌ها در حوزه ستادی، پای کار آمدن شخص وزیر تا معاونین بود.
برنامه درسی باید در خدمت قرآن قرار بگیرد
مؤلف کتاب‌های درسی با اعلام اینکه در حوزه قرآن همچنان شاهد فعالیت‌های جزیره‌ای هستیم، ادامه داد: بیش از سی جزیره قرآنی در آموزش و پرورش در حال فعالیت هستند.
نباتی اشاره کرد: برنامه درسی باید در خدمت قرآن قرار بگیرد. پرورشی باید در خدمت برنامه درسی باشد و آموزش در خدمت برنامه درسی باشد. کرونا به مسئولان امر نشان داد باید سیاست و رویکرد انقباض کمی و انبساط کیفی را پیش بگیریم. تعداد فعالیت‌ها را کاهش و محتوا را افزایش دهیم. نباید ده مدل برنامه قرآنی داشته باشیم. وجود یک برنامه که آن هم با محوریت کتاب‌های درسی هستند لازم است.
وی ادامه داد: اینگونه نباشد که کتاب‌های درسی برای خودشان هدف گذاری کنند و مراکز دیگر برای خودشان. ساعات درسی قرآن را که برایش کتاب گذاشته شده است برای طرح ملی حفظ قرآن مصادره کنند و در آن طرح ملی حفظ قرآن جز سی را در برنامه قرار دهند.
نباتی با اشاره به نقش کمیسیون آموزش عمومی گفت: این کمیسیون که زیر نظر وزیر تشکیل می‌شود نباید در حد مدیران باشد. این کمیسیون ۳۴ بخش مختلف قرآنی دارد که می‌تواند آنها را جمع کرده و متناسب با مأموریت و فعالیتی که دارند زیر مرجعیت علمی که همان سازمان پژوهش است ساماندهی کند و حوزه و برنامه فعالیت‌هایشان را مشخص نماید و وظیفه آنها را تعیین کند. هدف از تأسیس این کمیسیون در آموزش و پرورش این بود که آموزش قرآن را با محوریت کتاب‌های درسی تقویت کند و آن را ارتقا ببخشد. اما نه تنها سی و چهار بخش را ساماندهی نکرد بلکه خودش نیز به جمع جزایر پیوست.
طرح ملی حفظ قرآن هیچ نسبتی با سند تحول بنیادین ندارد
این معلم قرآن با اعلام اینکه در فعالیت‌های قرآنی آموزش و پرورش عدم وحدت رویه و عدم انسجام فعالیت‌ها و عدم وحدت اندیشه را شاهد هستیم افزود: کمیسیونی که باید فعالیت‌های قرآنی آموزش و پرورش را شناسایی می‌کرد و کار کارشناسی بر روی فعالیت‌ها انجام می‌داد برای شناسایی و تقویت کارهای آموزش و پرورش، طرح‌های خودش مثل طرح ملی حفظ قرآن را تحمیل کرد.
وی با اشاره به سند تحول به عنوان شعار و مستمسک کمیسیون آموزش عمومی قرآن گفت: طرح ملی حفظ قرآن نه تنها هیچ نسبتی با سند تحول بنیادین ندارد بلکه مغایرت هم دارد و این کارها باعث می‌شود که ما از اهداف دور شده و تمرکز بر روی آموزش قرآنی پایین بیاید.
انتظار این است خانواده‌ها پیگیر درس قرآن باشند
وی با اشاره به تأثیرات کرونا در امر آموزش ادامه داد: در این دوران جایگاه معلم و خانواده عوض شده خانواده‌هایی که تا دیروز فرزندشان را به مدرسه برای تربیت و آموزش می‌سپردند امروز پای کار آمده و دنبال چگونه یاد دادن دروس به فرزندشان هستند. همچنین در دوره کرونا حجم فعالیت معلمان زیاد شده است و این حجم زیاد ساعت‌های طولانی از وقت معلم را می‌گیرد تا مطالب را تهیه کند و این زمان بر است. با توجه به فشار کار، معلم‌ها درس‌هایی که خانواده‌ها کمتر آن را پیگیری می‌کنند کمتر مورد توجه قرار می‌دهند. انتظار این است که خانواده‌ها پیگیر درس قرآن باشند و معلم‌ها هم بهتر است ۵ دقیقه اول درس خود را با قرآن کریم شروع کنند.
مهمترین محور حوزه تعلیم و تربیت معلم است
نباتی افزود: مهمترین هدف آموزش، قرآن خواندن دانش آموزان است و نه قرآن خواندن معلم‌ها. معلمان اگر روش‌هایی که در مقدمه کتاب گفته شده است را انجام دهند کمک زیادی می‌کند تا نتیجه ثمر بخشی را شاهد باشند. مهمترین محور حوزه تعلیم و تربیت معلم است. معلم اگر خودش علاقه مند و فعال باشد می‌تواند از هر شرایطی به نفع پیشرفت فعالیت‌های درسی استفاده کند
اما اگر خود معلم اقبال نشان ندهد هر شرایطی هم مهیا شود استفاده نخواهد شد لذا خواهشم این است که معلم‌ها بتوانند از این شرایط استفاده کنند.
شیوع ویروس کرونا در آموزش و پرورش تبدیل به یک فرصت شد
محمدرضا مسیب زاده مدیرکل قرآن عترت و نماز وزارت آموزش و پرورش در خصوص فعالیت‌های آموزشی قرآن در دوران کرونا در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: مقام معظم رهبری قریب به ده سال پیش فرمودند: «فضای مجازی را جدی بگیرید و توجه بیشتری به این فضا داشته باشید اکثر کشورها از این فضا به نفع خودشان در حال استفاده هستند.» رهبر انقلاب در سه جمله اهمیت فضای مجازی را چنین تبیین کردند. «اهمیت فضای به اندازه اهمیت انقلاب اسلامی است» «اگر رهبر نمی‌شدم مسئول فضای مجازی کشور می‌شدم» «ذکر مستحبی بعد از نماز توجه به امر فعالیت‌های فرهنگی در فضای مجازی است» که این سه جمله نشانگر این است که وظیفه ما در این عرصه تا چه اندازه سنگین خواهد بود. ما خدمتگزاران که وظیفه اجرایی کردن منویات مقام معظم رهبری را داریم علی رغم توجه و باور به آن، خوب این مساله را درک نکرده بودیم.
وی با بیان اینکه ویروس کرونا علی رغم اینکه تهدید بود در آموزش و پرورش به یک فرصت تبدیل شد، افزود: با راه اندازی شبکه شاد و ایجاد ظرفیت فضای مجازی در این شبکه و ایجاد دوازده کانال تخصصی قرآن و عترت توانستیم به این امر مهمی که رهبری نسبت به آن گوشزد داشتند اهتمام بورزیم. در این شبکه پتانسیل‌های بالایی یافتیم به عنوان مثال در محفل انس با قرآنی که به صورت زنده از این شبکه پخش شد بیش از یک میلیون نفر بازدید کننده داشتیم. همچنین در جشن تکلیف دختران زینبی بیش از ۸۰۰ هزار بازدیدکننده داشتیم. در فضای حقیقی نمی‌توانستیم محفلی بیش از هزار نفر برگزار کنیم و همه اینها از ظرفیت‌های فضای مجازی می‌دانیم.
تربیت در فضای حقیقی انجام می‌شود اما تنها این تغییر روش پیش روی ماست
مسیب زاده با اشاره به اتمام ویروس کرونا در آینده‌ای نزدیک گفت: بعد از تمام شدن ویروس کرونا هم دیگر نمی‌توانیم فضای مجازی را رها کنیم و به شرایط قبلی برگردیم گرچه معتقدم که تربیت در فضای حقیقی انجام می‌شود اما در این وضعیت تغییر روش تنها امکان پیش روی ما بود که با انجام فعالیت‌های خوبی، تربیت ادامه پیدا کرد.
مدیر کل قرآن و عترت و نماز وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه معلمان نیز مانند کادر درمان ساعت‌های کاری‌شان افزوده و بیشتر شده است، اظهار داشت: در حوزه فعالیت‌های پرورشی و قرآن نه تنها نسبت کارها کم نشده که فعالیت‌ها بیشتر هم شده است و دانش آموزان در فضای امن خانه به فعالیت‌های مربوط به حفظ و قرائت می‌پردازند.
وی در پاسخ به این پرسش که تا چه اندازه شبکه شاد پتانسیل دارد تا آموزه‌های قرآنی را به دانش آموزان منتقل کنند؟ گفت: درس قرآن از درس‌های دیگر مستثنی نیست در شبکه آموزشی شاد در کنار دروس دیگر مثل عربی، دینی، فیزیک و شیمی، درس قرآن تدریس می‌شود. در عین حال شبکه‌های تلویزیونی هم به کمک آموزش و پرورش آمده‌اند و آن آموزه‌ها از طریق تلویزیون آموزش داده می‌شود.
به وسیله آموزش‌های رسانه‌ای و شبکه شاد عدالت آموزشی بیشتر محقق شد
وی با تاکید بر اینکه در این شرایط عدالت آموزشی بیشتر محقق شده است، افزود: بهترین معلمین می‌توانند در سرتاسر نقاط کشور مورد استفاده قرار گیرند که این امر قبلاً ممکن نبود. در کنار آن ظرفیت‌های دیگر شبکه شاد مانند ایجاد کانال‌ها و گروه‌های مختلف بسیار اثر گذار است.
مسیب زاده با اشاره به ایجاد کانال‌های متنوع در شبکه شاد گفت: نکته‌ای که بسیار حائز اهمیت است این است که در اطلاع رسانی و معرفی‌های بخش‌های شبکه شاد برای دانش آموزان بیشتر باید همت خرج شود. باید به وسیله اطلاع رسانی صحیح دانش آموزان از کانال‌های سودمند در این شبکه آگاه شده و استفاده نماید.
وی با اشاره به کانال‌های مجازی قرآن عترت و نماز در شبکه شاد گفت: در موضوعات زیادی همچون حفظ قرآن کریم، محافل انس با قرآن، مناسبت‌های ولایی، انتظار و مهدویت، گفتمان دینی، احلی من العسل، هیئت‌های مذهبی، مصباح الهدی، اقامه نماز، پیوند مسجد، مدرسه و منزل، آموزش عملی نماز و طرح مبین، جشن عبادت، تقلید و مرجعیت، مسابقات دانش آموزی، مسابقات قرآن، عترت و نماز فرهنگیان، مراکز دارالقرآن الکریم کانال راه اندازی شده است.
ارسال نظر